سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش مرکز اطلاع رسانی سازمان منابع طبیعی از تسنیم، وقوع سیلاب های بهاری یکی از مسائلی است که هر ساله خسارات متعددی را به شهرها و روستاهای کشور وارد می سازد که از نمونه بارز این سیل ها می توان به سیل سال 1398 استان های فارس، لرستان، سیستان و بلوچستان اشاره کرد. یکی از راه های موثر برای کاهش خسارات سیلاب های بهاری، آبخیزداری شهری است که در کشورهای پیشرفته دنیا مثل فرانسه، ژاپن، آمریکا و غیره انجام می شود. در آبخیزداری شهری سعی بر نگه داشتن و حفاظت آبراهه های طبیعی در برخی از مناطق شهری و غیر شهری است.

انجام آبخیزداری شهری از آنجا حائز اهمیت است که در محیط شهری بالای 55 درصد از بارش ها مستقیما به رواناب (سیل) تبدیل می شود و این در حالی است که در حوضه طبیعی این میزان به کمتر از 10 درصد می رسد. با این اهمیت، در اینجا به ارائه راهکارهای مدیریتی جهت جمع آوری و هدایت رواناب های شهری با آبخیزداری شهری می پردازیم:

1- استفاده از سنگفرش های نفوذ

در نواحی شهری بخش زیادی از زمین به وسیله مواد نفوذناپذیر پوشیده شده است که تشکیل سریع رواناب سطحی و در نتیجه باعث وقوع سیل می شود. مطالعات نشان می دهد که وقتی سطوح نفوذناپذیر به سطوح نفوذپذیر افزایش می یابد، وقوع سیل و وارد ساختن خسارات را به دنبال خواهد داشت. از این رو باید از مواد نفوذپذیر در سطح شهرها استفاده کرد که در این باره استفاده از سنگفرش های نفوذ توصیه می شود.  از سنگفرش های نفوذپذیر می توان در پوشش سطح خیابان های فرعی، اماکن دولتی، پارک ها، پیاده روها و غیره به جای آسفالت استفاده کرد. در صورت اسفاده از این پوشش به جای آسفالت، آب به راحتی می تواند به داخل زمین نفوذ کرده و باعث کاهش حجم رواناب شود.

مزایای روش سنگفرش های نفوذپذیر عبارت است از: به دلیل وجود مصالح ارزان قیمت سنگ و ماسه در اغلب نقاط کشور، استفاده از آن مقرون به صرفه می باشد؛ سازگاری این نوع پوشش با هدایت کارهای عمرانی و توسعه شهری؛ نفوذپذیری بالای این نوع پوشش و کاهش حجم رواناب.

2- تصفیه رواناب های شهری با استفاده از ستون شنی پوشش داده شده با نانو ذرات اکسید آهن

فیلترهای شنی پوشش داده شده با نانوذرات اکسید آهن کارایی بالایی در بهبود کیفیت رواناب های شهری دارند. بستر شنی مزایایی چون روان بودن، در دسترس بودن، ارزان بوذن و امکان کاربرد در مقیاس های کوچک و بزرگ را دارد بنابراین می تواند روشی مناسب در مدیریت و کنترل رواناب باشد.

3- حوضچه های کنترل سیلاب

جمع آوری رواناب در محل مناسب به وسیله حوضچه های کنترل سیلاب باعث کاهش دبی اوج هیدروگراف سیل می شود و استفاده مجدد از سیلاب را نیز ممکن می سازد. طراحی و ساخت حوضچه های کنترل سیلاب تلفیقی از روندیابی جریان و استفاده از مدل های نفوذ می باشد. این حوضچه ها علاوه بر کنترل سیلاب کاربردهای دیگر شامل کاربردهای تفریحی، تغذیه منابع آب زیرزمینی و آتش نشانی دارند.

4- تالاب های سیلاب گیر

تالاب های مصنوعی سیلاب گیر مخازنی هستند که آب اضافی منطقه را در خود جمع کرده و حجم رواناب ورودی را تنظیم می کنند و در نتیجه در کنترل رواناب نقش حیاتی دارند.

5- حفر و توسعه چاه ها و خندق ها

خندق ها و چاه های نفوذ از طریق نفوذ دادن رواناب به داخل زمین، سطح آب زیرزمینی را در ترازهای بالا نگه می دارند. خندق یا چاه در طول رگبار بهاری از رواناب پرشده و آب را ذخیره می کنند تا آب به داخل زمین نفوذ کند. چاه ها در واقع گودال هایی هستند که برای گرفتن جریان های متمرکز طراحی می شوند که موقتا سیلاب را ذخیره کرده و به آن اجازه می دهد که در طول به داخل زمین نفوذ کند.

6- استفاده از باغچه های بارانی

استراتژی این روش تلفیق عمل کنترل رواناب حاصل از رگبار با ایجاد چشم اندازها زیبا می باشد. باغچه های بارانی رواناب های را تنها برای مدت زمانی کوتاهی نگه می دارند. این باغچه ها طوری طراحی می شوند که طی 48 ساعت پس از سیلاب های بزرگ زهکشی و تخلیه شوند. از این رو گیاهانی که به طور طبیعی در تالاب ها و حوضچه ها قادر به رشد نیستند برای این قبیل باغچه ها مناسب می باشند.

7- بام سبز

بام سبز سیستم چندلایه­‌ای است که سقف و بالکن یک ساختمان را با پوشش گیاهی می‌پوشاند و با جذب و نگه­داری بخشی از حجم باران و با استفاده از فرآیندهای تبخیر و تعرق و تصفیه، حجم و پیک رواناب را کاهش می‌دهد و موجب بهبود کیفیت آب‌وهوا، حفظ زیبایی شهر و جلوگیری از اتلاف انرژی ساختمان می­‌گردد. استفاده از بام­‌های سبز تا حد زیادی به نوع اقلیم منطقه، میزان و توزیع بارش سالانه وابسته است.

8- جوی - باغچه ها

جوی­‌باغچه یا آبراهۀ علف‌کاری‌شده، کانال­ خاکی عریض و کم­‌عمق است که برای جلوگیری از فرسایش و تسهیل نفوذ آب به درون خاک علف‌کاری شده­ است. شیب کم جوی­‌باغچه­‌ها یا استفاده از موانع کوتاه، چکدم، در طول مسیر نفوذ رواناب در خاک را افزایش می­‌دهد، در این راستا بخش قابل ملاحظه­‌ای از آلودگی­‌های آب نیز زدوده می­‌شود. استفاده از جوی­‌باغچه باعث بهبود کیفیت رواناب  می­‌گردد، بخشی از رواناب را در خاک نفوذ می­‌دهد و چشم‌انداز و منظر زیباتری در شهر ایجاد می­‌کند.