سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان منابع طبیعی به نقل از ایرنا، دشت ورامین شامل شهرستان‌های قرچک، ورامین و پیشوا، در لبه کویر واقع شده‌ به طوری که کافی است پنج کیلومتر از محور قم –گرمسار به سمت جنوب حرکت رَمل‌های کویری را مشاهده کنید، از این رو به روستای حصار گلی ورامین که در جنوبی‌ترین بخش این شهرستان واقع شده، دروازه کویر می‌گویند.

در حاشیه این منطقه کویری، عارضه‌ای طبیعی به نام تالاب بندعلیخان واقع شده که به دلیل وسعت ۲۵ هزار هکتاری، توانسته حائلی بین کویر و پایتخت شده و با تأمین آب مورد نیاز مراتع جنوبی که در حوزه سه استان تهران، قم و سمنان واقع شده، از بروز پدیده گرد و غبار و ورود ریزگرد به مناطق شهری و پایتخت از جنوب پیشگیری کند.

مهمترین منبع تغذیه این تالاب عظیم که از جنوب به دریاجه نمک قم متصل می‌شود، رودخانه‌ای موسوم به شور و شیرین است که وظیفه جمع‌آوری آب‌های سطح تهران را بر عهده دارد و در مردم به آن فاضلاب و مسئولان حوزه آب، از آن به عنوان آب نامتعارف یاد می‌کنند، رودخانه‌ای که این روزها به دلیل کمبود منابع آبی به تنها منبع آبیاری اراضی کشاورزی شهرستان‌های ری، قرچک و ورامین تبدیل شده و این امر موجب گردیده تا آب اندکی به تالاب برسد و این عارضه مهم طبیعی رو به خشکی بگذارد.

با خشک شدن تالاب بندعلیخان، مراتع جنوبی نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نمی‌شوند و فقیر شدن پوشش گیاهی، به کویری شدن منطقه و مستعد شدن منطقه به کانون ریزگرد می‌انجامد.

خشک شدن تالاب بندعلیخان از یک سو و ورود پساب تصفیه نشده شهرک صنعتی چرمشهر از سوی دیگر باعث شده تا این بخش از محیط کویری، به فلزات سنگینی که عمدتا در فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر به وفور یافت می‌شود، آلوده شود و در صورت وزش بادهای جنوبی، علاوه بر گرد و خاک، این فاضلاب خشک شده نیز همراه با ریزگردها به مناطق مسکونی وارد شود.

این روزها ده‌ها موتور پمپ آب رودخانه شور و شیرین را استحصال کرده و وارد اراضی کشاورزی می‌کنند که این امرموجب می‌شود تا از حقابه ۴۰ درصدی که برای تالاب در نظر گرفته شده، کمترین میزان به  این عارضه طبیعی وارد شود و ایام پربارش سال نیز، حجم زیادی از زباله که عمدتا وسایل پلاستیکی است، سراسر منطقه را فرا گیرد.

در شرق ورامین و جنوب شهرستان پیشوا و در حاشیه راه آهن سراسری تهران- مشهد، از سال ۱۳۴۱در منطقه‌ای به وسعت ۱۱ هکتار، به منظور جلوگیری از پیشروی کویر جنگل دستکاشت درختان تاغ ایجاد شده و ین درختان تا اوایل دهه ۹۰ به جنگلی انبوه تبدیل شده بود و از پیشروی کویر جلوگیری می‌کرد.

با کاهش میزان نزولات جوی حال تاغزارهای ورامین و جنوب پیشوا نیز رو به وخامت گذاشته و در کنار آن، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی موجب ایجاد شکاف‌های عمیق در میان تاغزارها گردیده به طوری که در برخی از مناطق، امکان آبیاری این درختان وجود ندارد و این امر، سرعت پیشروی کویر را افزایش داده است.

امروز به واسطه پیشروی کویر، بخش وسیعی از اراضی کشاروزی روستای حسن آباد کوه‌گچ در حاشیه ایستگاه راه‌اهن ابردژ و روستای قلعه بلند کویری شده و قابلیت کشت خود را از دست داده است.

این روزها، علاوه بر بادهای غرب به شرق، وزش بادهای جنوبی باعث می‌شود تا حجم زیادی از گرد و خاک کویری مرکزی وارد مناطق شهری و روستایی ورامین و پیشوا شود، از این رو طی هفته‌های گذشته که هوای استان تهران متأثر از ورود ریزگردها آلوده شده بود، هوای ورامین و پیشوا به نسبت سایر مناطق استان تهران از میزان آلودگی به مراتب بیشتری برخوردار شده و وضعیت بسیار خطرناک را تجربه کند.

حقابه تالاب بندعلیخان رعایت نمی‌شود

رئیس اداره محیط زیست ورامین در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: تالاب بندعلیخان سد مستحکمی بین کویر و پایتخت ایجاد کرده و زیستگاه بسیار ارزشمندی برای پرندگان مهاجری است که تا ۹۸ گونه در آن شناسایی شده ولی در صورت تأمین نشده حقابه، به یک زیستگاه خشک تبدیل شده و از پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به کانون گرد و غبار برخوردار می‌شود.

محمد فریدی افزود: در سال‌های اخیر کاهش میزان بارش نزولات جوی، از حجم آب رودخانه شور و شیرین نیز کاسته و در کنار آب، عدم رعایت حقابه موجب شده تا این تالاب در دو سال گذشته به طور کامل آبگیری نشود و به همین میزان، مراتع نیز وضعیت پوشش مناسبی نداشته باشد.

وی تأکید کرد: تأمین حقابه تالاب بندعلیخان، موضوعی فراشهرستانی است چرا که در صورت خشک شدن کامل آن، کل استان تهران متأثر از اثرات سوء ورود ریزگرد و گرد و غبار می‌شود.

این مسئول خاطرنشان کرد: با وجود تلاش‌های صورت گرفته از سوی مسئولان ورامین برای ورود آب به این تالاب فصلی، کمبودهای برجای مانده از گذشته نتوانسته به طور کامل موجب آبگیری آن شود و لازم است تا مسئولان شهرستان‌های ورامین، قرچک و ری که کشاورزان آن از آب رودخانه شور و شیرین بهره ‌می‌برند برای اختصاص حق‌آبه تالاب به نقطه نظر مشترکی دست پیدا کنند.

وضعیت نامناسب تاغزارهای جنوب ورامین

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ورامین نیز از وضعیت نامناسب تاغزارهای دست‌کاشت جنوب ورامین خبر داد و گفت: ایجاد جنگل های دست کاشت تاغ در مناطق ابردژ و آبشور شهرستان ورامین حاصل اقدامات بیابان زدائی از سوی این اداره کل طی چند دهه گذشته است که به میزان قابل توجهی در تثبیت و جلوگیری از فرسایش خاک و حرکت شن های روان نقش داشته است.

اصغر سپه‌وند افزود: کمبود منابع آبی و بارش‌های اندک، وضعیت تاغزارهای ورامین را که سدی محکم در برابر نفوذ کویر به اراضی کشاروزی و مسکونی محسوب می‌شود، نا مساعد کرده و به دلیل بارش‌های بسیار اندک ابتدای امسال بخش زیادی از این درختان در حال نابودی است و اقداماتی از جمله ایجاد هلالی( به منظور ذخیره آب در کنار درختان تاغ) و مبارزه با آفات این درختان نیز نتوانسته در برابر خشکی هوا از این درختان محافظت کند.

وی با اشاره به اجرای طرح کاشت درختان تاغ در اراضی کویری ورامین افزود: برای اینکه یک درخت تاغ به مرحله ای از زندگی برسد که دیگر نیازمند مراقبت، آبیاری و رسیدگی نداشته باشد بیش از ۵ سال زمان سپری می شود و در این بین برخی از افراد سودجو، فرصت طلب و متخلف با قطع این درختان برای تهیه ذعغال، آسیب جدی به محیط زیست و اکوسیستم منطقه وارد می سازند.

رئیس منابع طبیعی ورامین ادامه داد: در زمین های  جنوبی و مراتع شهرستان ورامین نیز چنین وضعیتی وجود دارد و بارش اندک و تأمین نشدن حقابه تالاب فصلی بندعلیخان باعث شده تا پوشش گیاهی مراتع در منطقه سیاهکوه بسیار فقیر شود به گونه‌ای که بسیاری از عشایر امسال ترجیح دادند که در مناطق زندگی خود مانده و دام ها را سمت مراتع کوچ ندهد چرا که علوفه‌ای برای چرای دام وجود ندارد.

وی اظهار داشت: در شرایطی که سال قبل برای ۳۳ هزار رأس دام سبک پروانه چرا صادر شده بود، این عدد برای امسال برای ۲۰ هزار رأس است و اگر شرایط خشکی در این بخش از شهرستان ورامین به ویژه تالاب فصلی بندعلیخان همچنان ادامه داشته باشد، قطعا این منطقه به کانون مهمی برای ایجاد گرد و غبار و ریزگرد در استان تهران تبدیل می‌شود.

رئیس اداره منابع طبیعی ورامین در خصوص ورود فاضلاب چرمشهر به مراتع جنوبی افزود: با وجود تذکرات متعدد به صاحبان صنایع مستقر در شهرک صنعتی چرمشهر، همچنان بخشی از فاضلاب به مراتع جنوبی و تالاب وارد می‌شود که این امر علاوه بر خطرات زیست محیطی، بر سلامتی دام‌هایی که از مراتع استفاده می‌کنند و ساکنان روستاهای اطراف اثر سوء دارد.

سپهوند اظهار داشت: قرار بود که مدول دوم تصفیه‌خانه چرمشهر تا پایان خرداد به بهره‌برداری رسد که تا کنون این امر محقق نشده و بخش زیادی از پساب تصفیه نشده وارد مراتع جنوبی می‌شود.

ایجاد ۲۵۰ جنگل تاغ در اراضی کویری پیشوا

فرماندار پیشوا نیز با تأکید بر لزوم جلوگیری از پیشروی کویر به منظور جلوگیری از ایجاد کانون ریزگرد در این بخش از استان تهران گفت: درختان تاغ نقش مهمی درتثبیت خاک‌ کویری و جلوگیری از ایجتد ریزگردها و تخریب منابع آب و خاک بر عهده دارد و همه موظفند تا ضمن حراست از این منابع خداداد، بر توسعه آن‌ها نیز اهتمام داشته باشند.

 ابراهیم تاجیک‌نوری افزود: در حال حاضر حدود ۲۵۰ هکتار از اراضی روستای یوسف‌آباد پیشوا که در حاشیه کویر قرار دارد زیر کشت درختان تاغ و گز رفته که از این منابع مهم طبیعی، با جدیت صیانت شده و با هر گونه تخریب، برخورد جدی می‌شود.

شهرستان‌های ورامین و پیشوا در ۳۵ کیلومتری جنوب‌شرق تهران واقع شده‌اند.